Лемківскє весіля через столітя
Вступ
Было то одначе уж по тым як перший осібну увагу лемківскому весілю присвятил Владимiр Хыляк (1843-1893),5 котрий спорядил працю: "Свадебныи звычаи у Лемков."6 Поділена є она на вісем части, в котрых систематичні описує ся так довесільну обрядовість як само весіля і тото што діяло ся по весілю. При тым автор подає народны віруваня звязаны з весіліом і при описі обрядовости дає ряд коментарів в котрых старат ся тлумачыти семантику ріжных звичайів, часто звертаючы увагу на іх повязаня з інчыма елементами лемківской обрядовости.7 Праці Торонского і Хыляка, разом зо згаданыма нижше в бібліоґрафіі описами авторства Александра Митрака (1830-1915) і Анатоля Кралицкого (1834-1894) дают дос полний опис стародавного лемківского весіля по обох стрaнах Карпат. Може власне зато не барз скоро інчы досьлідникы вертали до той темы, принаймій не в векшых описах.
Іщы в половині девятнадцетого віку польскій досьлідник Вінценти Поль (1807-1872) напечатал твір: Rzut oka na polnocne stoki Karpat i przylegle im krainy.8 Была то одначе праця барже ґеоґрафічна як етноґрафічна і зато лем частинно описано в ній обрядовіст. Поль спорядил іщы інчу працю про Лемків, котра одначе не была напечатана за його жытя, але в другій половині двадцетого віку. В ній коротко описал він лемківску весільну обрядовіст.9 Нечысленны зобраны через Поля весільны сьпіванкы были напечатаны іщы пізнійше.10
В другій половині девятнадцетого віку етнографічны подорожы по східній Лемковині перевюл інчий польскій досьлідник Оскар Кольберґ (1814-1890). Подібні одначе як в припадку Поля, Кольберґовы праці дотичучы Лемків были напечатаны в другій половині двадцетого віку.11 В його рукописах находили ся так етноґрафічны описы споряджены через інчых авторів,12 як і ориґінальны його записы. Серед тых находит ся правдоподібні перший знаний опис весіля в конкретным лемківскым селі, в тым припадку в Волтушовій.13
Зацєкавленя Лемками вказал в девятнадцетым віку тіж ческій дослідник Франтішeк Жегож (1857-1899). Якисий час мешкал він в Галичині і часто іздил в Карпаты досьліджувати Лемків, Бойків і Гуцулів. Його перу належыт опис календарной обрядовости Лемків,14 як і опис лемківскoгo весіля передставлений в дописі: "Svadba Lemkov v Karpatach."15
По бурхливых часах Першой Сьвітовой Війны і лемківскых республик деякы зо своіх етноґрафічных творів зачал печатати Димитрий Качор (1890-1925). Не припадково, як то кажут на перший оген, пішлo весіля, котрoгo oпис гвошoл до першой части його Лемкoвского співанника.16 Як видно з тытулу Качор концентрувал ся на зобраню пісень товаришучых весілю. Передставил він іх в хронолоґічным весільным порядку, барз фраґментаричні лем описуючы обрядовіст і не згадаючы про звичайі. Хоц деяки інформациі про звичайі і весільну обрядовіст находиме в векшых працях присвяченых Лемкам,17 то одначе oсібну увагу весілю присвятил в тым часі лем свящ. Іван Буґера (1898-1967), адміністратор парохі в Ліщынах і в Милику. Його Українське весілля на Лемківщині не без причыны печатало ся уж три разы18 – є то прецін єдного з векшых опрацювань темы (66 c.). В шіснадцетіох розділах автор описує звичайі і віруваня19 звязаны з цілым весільом од зальотів до поправин. Хоц дає він приклады весільных сьпіванок, найвеце увагы присвячат обрядовости підкрисляючы, што: "Весільны обряды выходят поза рамкы родинного сьвята і захоплюют цілу громаду. В теперішній весільній обрядовости зберегают ся стары формы родинного жытя, котре сігат добы патріярхату і першых часів христіянства."
Захопліня лемківскым весіліом і охоту його збережыня занесли тіж до Америкы лемківскы еміґранты. Привезли они тіж зо собом традицию театральных передставлінь, для котрых єдном з тем было лемківске весіля.20 Єдно з такых передставлінь записал Димитрий Вислоцкій (1888–1968)21 в праці: Лемковске весіля уложене лемковскыма женами в Кливлaнді и зогране в 1932 р.22 Складало ся оно зо штыріох актів, за котрыма перепечатано деякы сьпіванкы з праці Качора.23
Вчасьнійше, за справом кус забытого еміґрацийного діяча, Штефана Шкымбы (1895-1966)24 дішло до награня лемківской весільной музикы (1928),25 а пізнійше тіж німого, чорно-білого фільму (1929). Хотячы одначе мати такий фільм з музиком і в кольорі награно новий в середині шістдесятых років (1965), без покликуваня ся на попередній.26 В часі передставліня, фільм такий награно тіж в Польщы (PTV) в 1955 року, головні стараніом Федора Ґоча (вр. 1929).27
Добрі ся стало, што авторы триманой в руках праці здецидували перепечататы старшы дописы котры докладні описуют тамты культурны діяня лемківской діаспоры.28
Праві цілковите знищыня лемківского культурного простору в Карпатах звязане з выселінями поставило перед Лемками великє заданя збереженя того што было (іщы) збережене в людскій памяти. Ефекты такой хоронячой лемківску обрядовіст праці як єден з першых по выселіню печатал Василь Хомик (1933-2002), медже інчыма описуючы "Лемківське народне весілля."29 За таку працю імалы ся інчы Лемкы, як Василь Майкович: "Українське весілля на Лемківщині,"30 і Ярослав Бодак: "Весілля на Лемківщині."31 Специяльне місце серед досьлідників котры помогли зберегти знаня про Лемків належыт ся польскому вченому Романови Реінфуссови (1910-1998).32 Хоц николи не писал він осібне про лемківскє весіля, влучыл він описы лемківской обрядовости до свойіх векшых праць.33 Першорядне значыня ма ту очывидно факт, же хоц Реінфусс свойі лемкознавчы праці печатал головні по Другій Сьвітовій Війні, были они оперти на досьліджынях перепровадженых іщы перед війном. Подібні было в припадку Ірини Добрянской (1892–1982).34 Додатковы деталі про лемківску весільну обрядовіст находиме тіж в праці Ізабельлі Сковронек (Izabella Skowronek, "Zwyczaje i obrzedy weselne Lemkуw,")35 а інчы польскы авторы додали збіркы весільных сьпіванок (J. Mroczek, "Piesni weselne Lemkуw po polnocnej stronie Karpat,"36 i Agnieszka Duda, "Lemkowskie przyspiewki weselne" 37). Дост детальний опис весіля, але опертий головні на печатаных вчасьнійше матеріалах, передставил Микола Сивицкій.38
Не так іщы давно тому припоминано тіж його опис серед лемківской еміґрациі працьом: "Лемківске весіля."39 Хоц є то дрібна праця, трафила она на Інтернет,40 де тіж за справом Владка і Тані Максимович нашло ся английскє єй тлумачыня.41 По английски писал тіж про лемківску обрядовіст Річард Кастер42
До вшыткых тых праць додає ся тепер тримана в руках книжка складаюча ся з двох части: 1.) Весіля і 2.) Істория першых лемкіжскых награнь музичных. Передрукы старшых праць про весіля. Іван Мадзік (вр. 1935, Бортне)43 зачал збераня матеріалів до першой части праці одраз по выселіню, коли тринадцет-літнім товди хлопцьом (скєруваний через бортняньского дяка Т. Бодака) довідувал ся непересічного старосты Івана Іштвана з Реґетіова про лемківску весілну обрядовіст (1948-49). В 1959 року записал інформациі од долголітніого старосты зо Смереківця Михала Тацина, а рік пізнійше звернул ся до інчого славетного старости, тим разом бортняньского, Андрия Доклі, котрий з великым задоволініом прислал йому штырі машынописы порядку весіля без сьпіванок.
Мадзікове зацєкавліня лемківскима справами /……/
Максимович то юж інше поколіня Лемків. /……………../
Document Information
Document URL: http://lemko.org/lemko/madzik/lw1.html
Return to Lemko Home
PageDate Posted: July 28, 2002
Last Revision:
| LV Productions c/o Walter Maksimovich 3923 Washington Street, Kensington MD 20895-3934 USA |